این مطلب حقوقی توسط وکیل پایه یک دادگستری حسن اسماعیلی تایید شده است. 

در جریان دعاوی حقوقی، به‌ویژه در پرونده‌های مالی، خانوادگی یا اختلافات ناشی از دریافت و پرداخت، یکی از مفاهیم پرتکرار، قصد تبرع است. شاید این اصطلاح را از زبان قاضی یا وکیل شنیده باشید و ندانید دقیقاً منظور از آن چیست. در این مطلب، من به عنوان یک وکیل پایه یک دادگستری، به زبان ساده و دقیق، برایتان توضیح می‌دهم که “قصد تبرع” یعنی چه، چه آثاری دارد، چه تفاوتی با سایر قراردادها دارد و در چه مواردی به کار می‌رود.

معنی ساده و دقیق “قصد تبرع”

در زبان ساده، قصد تبرع یعنی اینکه کسی کاری را انجام می‌دهد یا مالی را واگذار می‌کند، بدون اینکه انتظار دریافت چیزی در مقابل آن داشته باشد. به زبان ساده‌تر، یعنی “هدیه دادن”، اما در اصطلاح حقوقی، ممکن است شامل هر نوع اقدام رایگان، مثل پرداخت پول، بخشش طلب، یا انجام یک خدمت بدون انتظار مزد باشد.

مثال ساده: اگر کسی خانه‌ای را به دیگری واگذار کند بدون دریافت پول یا هرگونه عوضی، و تنها با نیت کمک و لطف، این واگذاری تبرعی است و قصد تبرع در آن وجود دارد.

سؤال واقعی یک فرد عادی از زبان مردم:

من چند سال پیش به یکی از اقوامم یه مبلغی پول قرض دادم. چون رابطه‌مون خیلی نزدیک بود، هیچ رسیدی ازش نگرفتم. الان که درخواست برگشت پول کردم، اون می‌گه که من این پول رو بهش هدیه دادم و “قصد تبرع” داشتم، نه قرض! چطور می‌تونم ثابت کنم که این‌طور نبوده؟ یعنی اگر رسید نداشته باشم، دادگاه قبول می‌کنه که من فقط لطف کردم و دنبال چیزی نبودم؟ آیا فقط با حرف خودش می‌تونه بگه این پول هدیه بوده و خلاص بشه؟ من باید چیکار کنم که حقی ازم ضایع نشه؟

پاسخ وکیل پایه یک دادگستری:

سؤال بسیار خوبی مطرح کردید، و واقعاً چنین موضوعی در دادگاه‌ها زیاد پیش می‌آید.

در حقوق ایران، قصد تبرع باید اثبات شود، یعنی اگر کسی ادعا کند که پول یا مال دریافتی را “هدیه” گرفته و نه “قرض”، باید بتواند این ادعا را ثابت کند. چرا که اصل بر این است که افراد بدون عوض، مالی به دیگری نمی‌دهند، مگر اینکه خلافش ثابت شود.

به زبان ساده:

دادگاه‌ها معمولاً فرض را بر این می‌گذارند که اگر شما به کسی پولی داده‌اید، این پول برای قرض بوده است، نه برای هدیه دادن (تبرع). بنابراین طرف مقابل باید اثبات کند که شما قصد تبرع داشته‌اید.

مبنای قانونی: قصد تبرع در قانون مدنی

در قانون مدنی ایران، هیچ ماده مستقلی با عنوان «قصد تبرع» وجود ندارد، اما در مواد مختلفی به آن پرداخته شده است. مهم‌ترین مواد قانونی مرتبط:

ماده ۲۶۵ قانون مدنی:

«هر کس مالی به دیگری بدهد ظاهر در عدم تبرع است، بنابراین اگر کسی چیزی به دیگری بدهد بدون آن‌که مقروض او باشد، می‌تواند استرداد کند.»

توضیح ساده: اگر به کسی پول یا مالی بدهید و آن فرد به شما بدهکار نبوده باشد، فرض بر این است که آن را به‌صورت رایگان نداده‌اید و می‌توانید آن را پس بگیرید، مگر اینکه طرف مقابل ثابت کند که شما آن را با نیت بخشیدن (تبرع) داده‌اید.

ماده ۷۵۰ قانون مدنی:

«عقد هبه واقع می‌شود به ایجاب از طرف واهب و قبول از طرف متهب.»

توضیح: هبه همان بخشش است، و باید مشخص باشد که شخص با آگاهی و نیت مشخص، مال را بدون عوض بخشیده است. این موضوع یعنی “قصد تبرع” باید اثبات شود.

مواردی که بیشتر با “قصد تبرع” اشتباه گرفته می‌شوند

• قرض‌الحسنه: برخی افراد بدون گرفتن رسید پولی به دیگران قرض می‌دهند و بعد دچار مشکل می‌شوند. این قرض است، نه تبرع، مگر خلافش اثبات شود.

• هدیه در دوران نامزدی: اگر فردی در دوران نامزدی به طرف مقابل طلا یا هدیه‌ای بدهد، بسته به شرایط ممکن است دادگاه آن را تبرع نداند و بازگشت آن را ممکن بداند.

• پول دادن به فرزندان یا اقوام نزدیک: اگر پدر یا مادر به فرزندشان پول یا مال بدهند، دادگاه‌ها معمولاً فرض را بر تبرع نمی‌گذارند و ممکن است آن را قرض یا کمک موقت تلقی کنند، مگر اینکه سندی دال بر تبرع وجود داشته باشد.

چه مدارکی نشان می‌دهد که «تبرعی» در کار نبوده؟

اگر رسید ندارید، اما می‌خواهید ثابت کنید که قصد شما تبرع نبوده، می‌توانید از موارد زیر استفاده کنید:

• پیامک یا چت در پیام‌رسان‌ها که نشان دهد طرف مقابل پذیرفته بوده که پول را قرض گرفته.

• شهادت شهود: اگر کسی هنگام پرداخت حضور داشته باشد.

• سابقه روابط مالی گذشته: اگر در گذشته هم به او قرض داده‌اید و پس گرفته‌اید.

• وضعیت مالی شما: اگر اثبات شود شما اهل بخشیدن این‌گونه پول‌ها نیستید، به عنوان قرینه قابل استناد است.

اگر شما متهم به “قصد تبرع” شدید، چه باید بکنید؟

۱. خونسرد باشید. صرف ادعای طرف مقابل کافی نیست.
۲. از دادگاه بخواهید که ادعای تبرع را اثبات کند.
۳. قراین و مدارکی که نشان می‌دهد شما قصد قرض یا معامله داشتید را ارائه دهید.
۴. اگر ارتباط خانوادگی یا عاطفی شدید با طرف مقابل داشتید (مثلاً نامزد، همسر، فرزند) و هدیه دادن عرفی بوده، امکان اثبات تبرع بیشتر است، اما همچنان نیاز به دلیل دارد.

جمع‌بندی

قصد تبرع به معنای واگذاری مال یا انجام خدمت به‌صورت رایگان و با نیت کمک و لطف است. اما در حقوق ایران، اصل بر عدم تبرع است، مگر اینکه خلافش ثابت شود. اگر به کسی پول یا مالی داده‌اید و رسیدی ندارید، باز هم می‌توانید با استفاده از قرائن، شهادت و استدلال منطقی نشان دهید که قصد شما تبرع نبوده است.

از طرفی، اگر شخصی مدعی شود که کاری یا مالی را بدون توقع انجام داده، بار اثبات با اوست و نمی‌تواند فقط با ادعا از تعهدات خود شانه خالی کند.

لیست پرونده های موفق گروه وکلای بزرگمهر

لیست پرونده های موفق ما