تماس با منشی وکیل
این مطلب حقوقی توسط 
وکیل پایه یک دادگستری حسن اسماعیلی تایید شده است. 
فهرست مطالب
مقدمه
در بسیاری از پرونده‌های خانوادگی، یکی از موضوعات حساس و تأثیرگذار، بحث فرزندآوری است. در حالی که برخی زوجین با اشتیاق در پی تشکیل خانواده و داشتن فرزند هستند، در برخی دیگر از ازدواج‌ها یکی از طرفین—معمولاً مرد—به دلایل مختلف تمایلی به فرزند دار شدن ندارد. اما در حقوق ایران، آیا مرد می‌تواند به صورت قانونی از فرزندآوری امتناع کند؟ تکلیف زن در چنین شرایطی چیست؟ آیا این امتناع می‌تواند زمینه‌ساز طلاق باشد؟ این مطلب به بررسی دقیق این موضوع از منظر حقوقی می‌پردازد.
دیدگاه فقه و حقوق ایران درباره فرزندآوری
در فقه اسلامی و به تبع آن حقوق ایران، داشتن فرزند یکی از ثمرات و اهداف ازدواج محسوب می‌شود. گرچه فرزندآوری جزو وظایف الزامی هیچ‌یک از زوجین نیست، اما مخالفت غیرموجه با آن، می‌تواند نوعی نقض هدف ازدواج و ایجاد عسر و حرج تلقی شود.
مردی که بچه نمی‌خواهد؛ آیا قانون از او حمایت می‌کند؟
قانون مدنی ایران صراحتاً حکمی در خصوص الزام مرد یا زن به فرزندآوری ندارد، اما ماده‌هایی وجود دارند که در بررسی این موضوع اهمیت دارند:
ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی
«همین که نکاح به طور صحیح واقع شد، روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل هم برقرار می‌شود.»
با استناد به این ماده، رابطه زوجیت صرفاً محدود به تمکین یا نفقه نیست و شامل اهداف اساسی مانند فرزندآوری نیز می‌شود.
ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی (عسر و حرج)
«در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، زن می‌تواند به دادگاه مراجعه و درخواست طلاق کند.»
اگر مرد به صورت مطلق و بدون دلیل موجه با فرزندآوری مخالفت کند، این اقدام می‌تواند برای زن مصداق عسر و حرج تلقی شود.
مصادیق عسر و حرج در مخالفت مرد با فرزندآوری
عسر و حرج در قانون تعریف باز دارد، اما رویه قضایی آن را در قالب مواردی ذیل پذیرفته است:
- امتناع مرد از رابطه زناشویی بارور کننده به صورت دائمی
- استفاده مرد از روش‌های جلوگیری دائم (نظیر وازکتومی) بدون رضایت زن
- عدم تمایل قطعی به داشتن فرزند بدون علت پزشکی یا روانی
در چنین مواردی، زن می‌تواند با اثبات موضوع به دادگاه خانواده، درخواست طلاق به دلیل عسر و حرج ارائه کند.
وظیفه دادگاه در این موارد
دادگاه خانواده در مواجهه با چنین پرونده‌هایی، موظف است جوانب مختلف از جمله شرایط سنی، سلامت زن، دلایل مرد، و رویه زندگی زناشویی را بررسی کند. در صورت احراز سوء نیت یا ایجاد سختی برای زن، دادگاه می‌تواند حکم طلاق را صادر کند.
روش‌های اثباتی برای زن
زن می‌تواند با روش‌های زیر ادعای خود را اثبات کند:
- پیامک یا مکاتبات مرد در مخالفت با فرزند
- شهادت شهود (مانند اعضای خانواده یا دوستان نزدیک)
- سوابق پزشکی (مانند انجام وازکتومی یا مصرف داروهای خاص)
- نظر مشاور یا روانشناس خانواده
استناد به اصل ۱۰ قانون اساسی
«از آنجا که خانواده واحد بنیادین جامعه اسلامی است، همه قوانین و مقررات باید در جهت استحکام آن تنظیم گردد.»
امتناع بی‌دلیل از فرزندآوری، مغایر با این اصل اساسی بوده و می‌تواند موجب تزلزل در بنیان خانواده شود. دادگاه‌ها نیز از این اصل در تحلیل‌های قضایی خود بهره می‌برند.
آیا مرد می‌تواند همسر را به اجبار از بارداری منع کند؟
خیر. هیچ مردی حق ندارد همسر خود را از بارداری به صورت قهری یا غیرقانونی منع کند. استفاده از زور، تهدید یا اجبار در این زمینه ممکن است جرم تلقی شود و تحت عناوینی چون ایجاد مزاحمت، تهدید یا اجبار در مراجع قضایی پیگیری شود.
توصیه حقوقی به مردانی که بچه نمی‌خواهند
اگر مردی بنا به دلایل پزشکی یا روانی قادر به پذیرش مسئولیت فرزند نیست، باید این موضوع را:
- قبل از ازدواج به صورت صادقانه بیان کند.
- در صورت تغییر نظر پس از ازدواج، با مشورت مشاور خانواده و در صورت لزوم روان‌پزشک تصمیم بگیرد.
- در صورت وجود مشکل جدی، با مشاوره و توافق، به دنبال راه‌حل حقوقی مناسب باشند.
نقش مشاوره حقوقی و روان‌شناسی
در این دست از پرونده‌ها، مراجعه هم‌زمان به مشاور حقوقی و روانشناس توصیه می‌شود. بسیاری از پرونده‌ها با گفت‌وگوی حرفه‌ای حل شده و از رسیدن به نقطه طلاق جلوگیری می‌شود.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
مردی که بچه نمی‌خواهد، اگر بدون دلیل موجه و بدون توافق با همسر، بر امتناع خود پافشاری کند، ممکن است زمینه را برای درخواست طلاق از سوی زن فراهم آورد. این مسأله می‌تواند مصداق عسر و حرج باشد. توصیه اکید آن است که زوجین پیش از ازدواج درباره موضوعاتی نظیر فرزندآوری گفت‌وگوی شفاف داشته باشند. در صورت بروز اختلاف نیز از مشاوران حقوقی و خانواده بهره‌مند شوند تا تصمیمات، مبتنی بر قانون و منطق گرفته شود.
سؤال پرتکرار کاربران:
«آیا زن می‌تواند صرفاً به دلیل اینکه شوهرش نمی‌خواهد بچه‌دار شود، طلاق بگیرد؟»
پاسخ وکیل پایه یک دادگستری، حسن اسماعیلی:
بله، اگر مخالفت شوهر با بچه‌دار شدن باعث ایجاد شرایط غیرقابل تحمل برای زن شود و زن نتواند به‌طور متعارف زندگی مشترک را ادامه دهد، این مسأله می‌تواند مصداق عسر و حرج باشد و زن می‌تواند با استناد به ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی از دادگاه تقاضای طلاق کند. البته قاضی بر اساس شواهد، قرائن و مستندات، تصمیم‌گیری خواهد کرد و صرف ادعا کافی نیست.
در صورت نیاز به مشاوره تخصصی یا طرح دعوی حقوقی، با دفتر حقوقی ما تماس بگیرید.
نویسنده: حسن اسماعیلی
وکیل پایه یک دادگستری
کارشناس ارشد حقوق خصوصی
بیش از ۲۰ سال سابقه در دعاوی خانواده
اگر در این زمینه نیاز به وکیل متخصص خانواده دارید اینجا کلیک کنید
